Każdy z nas jest wyposażony w naturalny zegar biologiczny, który decyduje o naszym rytmie dnia, porach aktywności mózgu, najlepszym momencie na uprawianie sportu oraz czasie na relaks. Poznaj go bliżej, a zrozumiesz, jak ważne jest życie w zgodzie z własnym rytmem.
Czym jest zegar biologiczny człowieka?
Zespół naturalnych mechanizmów ośrodkowego układu nerwowego i procesów biochemicznych nazywa się zbiorczo zegarem biologicznym człowieka. Takie procesy i mechanizmy wykształciły się u większości żywych organizmów w toku ewolucji. Odpowiadają za to tzw. geny zegarowe, które umożliwiają synchronizację najważniejszych procesów życiowych związanych z różnymi czynnikami zewnętrznymi. W przypadku ludzi, głównym organem, który koordynuje zegar biologiczny są jądra nadskrzyżowaniowe podwzgórza, które współpracują między innymi z szyszynką czy siatkówką.
Na cały zegar biologiczny człowieka składa się kilka procesów takich jak rytm dobowy oparty na następujących po sobie okresach nocy i dnia, który odpowiada za stan czuwania, aktywności, relaksu i snu i dba, aby te fazy występowały po sobie naprzemiennie. Można wymienić także biologiczny rytm roczny, który bazuje na zmiennych porach roku.
Jak zegar biologiczny oddziałuje na człowieka?
Wszystkie te procesy nie są typowe wyłącznie dla człowieka, a w zasadzie dla wszystkich organizmów żywych na naszej planecie, chociaż oczywiście nie dla każdego gatunku zegar biologiczny działa tak samo, bo warto w tym miejscu choćby wspomnieć o gatunkach zwierząt, które żyją i polują nocą, a śpią za dnia.
Człowiek dzięki technologii stara się niekiedy wywierać wpływ na swój naturalny zegar biologiczny – jesteśmy jedynym gatunkiem, który na przykład świadomie rezygnuje z odpoczynku po to, aby pracować czy wykonywać inne czynności. Jednak każdy z nas podlega prawom natury, determinuje nas pora dnia czy roku. Jesteśmy zdecydowanie bardziej aktywni w trakcie ciepłych miesięcy w roku, gdy jest więcej słońca, podczas gdy przez zimę aktywność u wielu osób spada, a co więcej niekiedy pojawiają się nawet problemy z tzw. depresją sezonową. Jesienią czy zimą dla wielu osób najważniejsze jest ciepłe łóżko i wygodny materac oraz ciepła kołdra, a aktywność często schodzi na drugi plan.
Jak działa zegar biologiczny?
Czy wiesz, w jaki sposób pracuje rytm dobowy? W trakcie dnia promienie słoneczne docierają do siatkówki oka, a organizm następnie przekazuje informację o tym do podwzgórza mózgu. W dalszej kolejności jądra skrzyżowania wysyłają sygnały hamujące pracę szyszynki i pobudzające do działania, co ma wpływ na procesy w mózgu i wiele innych czynności nie tylko intelektualnych, ale także fizycznych. To wszystko sprawia, że się budzimy i trzeba opuścić wygodne łóżko czy komfortowy materac i zabrać się do działania. To właśnie dlatego człowiek jest najbardziej produktywny rano i w pierwszej połowie dnia osiąga najwyższy poziom zdolności intelektualnych, bo mózg jest stymulowany przez jasne światło co ma czysto biologiczne i ewolucyjne podłoże, a równocześnie organizm jest wypoczęty i naładowany energią po nocy. Z kolei pod wieczór zmniejsza się ilość światła docierającego do siatkówki, co jest sygnałem dla mózgu, że zbliża się noc i pora przygotować się do odpoczynku, a kołdra i poduszka wydają się o wiele bardziej pociągające. Aktywuje się szyszynka i dochodzi do wzmożonej produkcji melatoniny, hormonu działającego uspokajająco i pozwalającego zapaść w sen.
